We beginnen ons verhaal met successie. Ieder stukje onbenutte ruimte groeit vroeg of laat terug uit tot een bos. Op z’n weg naar een bos doorloopt deze plek een hele reeks vormveranderingen, een hele reeks successiestadia. Men heeft lang gedacht dat er na het bosstadium geen evolutie meer was. Het bosstadium was de climaxvegetatie, bos zou voor eeuwig bos blijven. Nu blijkt deze rechtlijnige gedachte niet met de realiteit overeen te komen: bosbranden, orkanen, parasieten, maar ook verzuring, kaalkap, klimaatwijziging… zorgen er voor dat er constant bomen afsterven en opnieuw plaats vrij maken voor nieuw leven. Op de vrijgekomen grond kan de successie opnieuw van voor af aan beginnen.
Verstoring is de motor van successie.
Hoe langer deze verstoring duurt des te meer zal het nieuwe bos van het oude verschillen. Successie treedt niet enkel op in een bos, ook in de oceanen, in je tuin,… De hele wereld is onderhevig aan cyclische successie. Successie treedt op op ieder schaalniveau. Je lichaam kan bekeken worden als ecosysteem van cellen, organen, spieren, micro-organismen,… Ook dit is onderhevig aan successie. Een stapje hoger komen we tot de groep of familie waartoe je behoort. Deze is onderhevig aan successie. Onze maatschappij is onderhevig aan successie, onze soort, het ecosysteem aarde, het heelal,… Alles is onderhevig aan successie!
En daar wringt het schoentje.
Utopisch groeimodel
Onze maatschappij is juist zoals een bos onderhevig aan successie. Men is er steeds van overtuigd geweest dat onze maatschappij alsmaar zal blijven groeien en groeien… Helemaal onlogisch! Onze groeimaatschappij haar huidige groei is volledig te danken aan de stijgende hoeveelheden opgepompte aardolie. In 2006 werd de piekolie bereikt. Sindsdien zitten we op onze climax. We kunnen niet langer verder groeien. Daarbij komt nog dat er in een climaxvegetatie zich geen nieuwe organismen kunnen vestigen. De concurrentie van de in de climax gevestigde organismen is immers zo groot, dat nieuwe soorten er direct door overschaduwd geraken. Door gebrek aan licht verdwijnen de nieuwkomers al snel.
Duurzame maatschappij
Volgens het paradigma van cyclische successie is de enige logische stap na een climax een verstoring. Als we dit naar onze climaxmaatschappij vertalen, betekent dit dat we recht op een collaps afstevenen. Hoe harder de collaps, hoe meer ruimte er vrij komt voor de ontwikkeling van een echt duurzame maatschappij.
Successie vindt plaats op verschillende schalen.
individu < familie < maatschappij < soort
Ieder groter schaalniveau gedraagt zich dominant ten opzichte van het kleinere. Verstoring op een laag niveau heeft niet noodzakelijk gevolgen voor het hogere. Maar verstoring op het hogere betekent altijd verstoring op het lagere. Het lagere heeft geen controle over het hogere, het hogere heeft altijd controle over het lagere. Een onevenwichtige verhouding op het lagere niveau kan uitgroeien tot de verstorende factor, die een successieverschuiving op hoger niveau in gang zet.
Vooruitzichten
Onze climaxmaatschappij is de voornaamste verstorende factor van het soortelijk schaalniveau. Ze kan een successiebeweging op gang zetten, waarbij de mens als soort op enkele jaren tijd volledig verdwijnt. Maar omgekeerd, als er een successiebeweging op soortniveau optreedt, wordt onze climaxmaatschappij, al dan niet gecontroleerd, tot quasi nul herleid. Nemen we de grootste verstorende factor weg, dan komt er geen successiebeweging die onze soort uitroeit.
De mensheid staat dus voor een hartverscheurend trilema:
- Ofwel slopen we onze dierbare maatschappelijke verworvenheden op een van bovenaf gecontroleerde manier en bouwen we met die brokstukken een nieuwe duurzame maatschappij op.
- Ofwel stort onze maatschappij ‘ongecontroleerd’ in.
- Ofwel blijven we nog een tijdje in onze climax en triggeren we daardoor een sneeuwbaleffect die heel onze soort uitroeit.
Spoor 3 is ongetwijfeld de slechtste keuze. Hier heeft niemand baat bij. Momenteel rijdt onze trein echter nog altijd aan een hoge vaart op dit spoor. Als er niets verandert, blijven we op dit spoor met alle gevolgen vandien.
Spoor 1 is ongetwijfeld de keuze die het kleinst aantal slachtoffers maakt. Maar deze keuze vraagt enorme moed en zelfopoffering van onze machthebbers. Is die er? Het ziet er niet naar uit. Als men nog niet in staat is om de politieke structuur van een piepklein landje te herdenken, dan is men zeker niet in staat om de volledige maatschappelijke structuur van een beschaving te herdenken.
Wat schiet er dan nog over: Spoor 2.
Een echt leuk vooruitzicht is dit ook niet, maar het is wel leefbaar voor zij die eraan aangepast zijn.
Niemand kan de toekomst voorspellen, het successiemodel ook niet.
Maar het is in elk geval het veiligst om je voor te bereiden op scenario 2.
Hoe je dat kan doen, lees je in de volgende hoofdstukken.